Του Γιάννη Μάρκοβιτς*
Κατ’ αρχήν να ξεκαθαρίσουμε κάτι πολύ καίριο. Οι ξένοι ζητάνε και εμείς υποσχόμαστε να κάνουμε το αυτονόητο. Αυτό που οι προηγούμενοι με παρρησία διακήρυτταν ότι θα το καταπολεμήσουν, αλλά υπάρχει από σύστασης Ελληνικού κράτους. Αναφερόμαστε στην καταπολέμηση της διαφθοράς, που στον Κώδικα Νόμων του 1824 κάτω από τον τίτλο «Περί δωροδοκίας των Δημοσίων Υπουργών» υπήρχε η πρόβλεψη: «Όποιος των υπαλλήλων υπουργών φωραθή ότι έλαβε δώρα και παρέβη τα χρέη του να εκπίπτη του υπουργήματός του».
Οπότε ούτε τον τροχό προσπαθούμε να εφεύρουμε, ούτε είναι κάτι που δεν το ξέρουμε (ας είναι καλά οι πρώην κυβερνήτες που μας το υπενθύμιζαν!), αλλά για κάτι που πρέπει να μας προβληματίζει καθώς το ανεχόμαστε τόσα χρόνια. Είναι μια δυσωδία που παράγεται από ένα πελατειακό πολιτικό σύστημα και μια αναξιοκρατικά οργανωμένη και ρουσφετολογικά διαποτισμένη κοινωνία. Και επειδή οι γονείς έχουν μεγάλη ευθύνη για τις στάσεις και απόψεις των παιδιών τους, έτσι και οι κυβερνήτες ευθύνονται σε μέγιστο βαθμό για τη διαφθορά και την ανοχή σε αυτήν. Είναι ένα απόστημα που έχει διογκωθεί τόσο πολύ, ώστε έχει διαρρήξει τον κοινωνικό ιστό και έχει ευνουχίσει τους δημόσιους θεσμούς και την πολιτική δημοκρατία. Αυτό το απόστημα, καλούμαστε -για πολλοστή φορά- να το αντιμετωπίσουμε και να το σπάσουμε. Να χώσουμε βαθιά το μαχαίρι και να ξεριζώσουμε το συσσωρευμένο πύον της διαφθοράς και της διαπλοκής.
Σε πρώτη φάση και για αρχή, έχουμε μπροστά μας τέσσερις μήνες. Πολλοί ή λίγοι δεν έχει καμία σημασία. Τόσοι είναι, αυτούς κερδίσαμε (κατ’ άλλους μας έδωσαν), αλλά τα «πολλά λόγια είναι… μιζέρια». Μπορούμε για τις επόμενες εβδομάδες να «συζητάμε» για τα κέρδη και τις ζημίες, για τα κασκόλ και τις γραβάτες, για τις «φαιδρές πορτοκαλέες» και άλλα τέτοια «γουστόζικα», που θα «γεμίζουν» τις εκπομπές, αλλά θα «αδειάζουν» το μέλλον μας. Η διαφθορά υποθηκεύει το παρόν και το μέλλον και όσο δεν αντιμετωπίζεται, κάνει πάρτι «εις υγείαν των κορόιδων». Οπότε για να μη μακρηγορούμε και αναλωνόμαστε σε αναλύσεις και «σχέδια επί χάρτου», καταγράφουμε κάποια ζητήματα, που θα μας απασχολήσουν τους επόμενους τέσσερις μήνες:
1. Για να υπάρχει διαφθορά απαιτείται να συντρέχουν τρεις προϋποθέσεις (το λεγόμενο «τρίγωνο της απάτης»): η εκλογίκευση, η ευκαιρία και η πίεση. Αν αδρανοποιήσουμε τους δύο εκ των τριών, τότε το «τρίγωνο» καταρρέει.
2. Ειδικά για τη διαφθορά στη δημόσια διοίκηση, οι προϋποθέσεις είναι τέσσερις: η ανάγκη (το προσωπικό όφελος), η εκλογίκευση (η μη τιμωρητέα παράβαση), η ευκαιρία (οι αδύναμοι εσωτερικοί έλεγχοι) και η ανοχή (η αποδοχή από τους ανωτέρους). Τι σημαίνουν αυτά; Αν δημιουργηθούν μηχανισμοί, νόμοι και κανόνες στα τρία από τα τέσσερα, τότε «αρκετά παράθυρα» κλείνουν και η διαφθορά θα «ασφυκτιά»!
3. Η διαφθορά «αυξάνεται» με τις μονοπωλιακές συνθήκες και τις ελλιπείς προσβάσεις στην πληροφορία και την επιλογή (απουσία ανταγωνισμού, «κλειστά επαγγέλματα», κ.λπ.), την ασύμμετρη πληροφόρηση (ελλείμματα στη «Διαύγεια», στις δημόσιες συμβάσεις, στους διαγωνισμούς, κ.λπ.), όμως «μειώνεται» με τη λογοδοσία, τη διαφάνεια και τα κατασταλτικά μέτρα (αυτά που είναι στο «πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης» για τη διαφάνεια και δεν πρέπει να αφεθούν στην άκρη).
4. Η διαφθορά ως οικονομικό έγκλημα, μπορεί να εντοπισθεί μέσα από τη θεωρία των σπασμένων παραθύρων» (οι «θύλακες» της διαφθοράς είναι γνωστοί, τους έχει καταγράψει η Ομάδα Δράσης για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς που μας επέβαλε η Τρόικα, αλλά τίποτα δεν έγινε επ’ αυτού – αυτό είναι που λέμε, «αν είχαν πολιτική βούληση…!»)
5. Η πολυνομία (εγκύκλιοι, ερμηνευτικές διατάξεις, αποφάσεις, κ.λπ.), είναι η «τροφή» της διαφθοράς. Ας νομοθετήσουν χωρίς να απαιτούνται ερμηνευτικές και «συνοδευτικές». Ποιος ξέρει, τότε όλοι μας μπορεί να νιώσουμε περισσότερο ασφαλείς και σίγουροι!
6. Ο καθένας στην εργασία του συνάπτει ένα «ψυχολογικό συμβόλαιο» (είναι μια σειρά προσδοκιών από αποτελέσματα που επιθυμεί να δει, εφόσον εκπληρωθούν οι συμβατικές του υποχρεώσεις με τον οργανισμό) και εφόσον «βλέπει» να καταστρατηγείται, η αντίδρασή του μπορεί να έχει διαφθαρμένο προσανατολισμό. Με άλλα λόγια, «κράτος και εργοδότες τηρείτε αυτά που λέτε και μην υπόσχεστε ό,τι δεν μπορείτε να κάνετε, πολύ δε περισσότερο μην τάζετε λαγούς με πετραχήλια».
7. Η διαφθορά υποχωρεί μπροστά στη διαφάνεια και η ηλεκτρονική διακυβέρνηση ενισχύει τη δεύτερη, «αφοπλίζοντας» την πρώτη. Πόσο ακόμα να περιμένουμε την έρμη την ηλεκτρονική διακυβέρνηση; Γιατί οι ξένοι είναι τόσο μπροστά και εμείς τόσο πίσω; Μήπως πρέπει να αναζητήσουμε απαντήσεις στη διαπλοκή;
8. Για τη διαφθορά στον ιδιωτικό τομέα, απαιτούνται προληπτικά μέτρα: ενισχυμένα λογιστικά και ελεγκτικά συστήματα (τι κάνει επ’ αυτού η ΕΛΤΕ;), απαγόρευση εξολογιστικών διαδικασιών, διοικητικά και ποινικά πρόστιμα, αποτελεσματικά, αναλογικά και αποτρεπτικά (που είναι τα φορολογικά και ασφαλιστικά διοικητικά δικαστήρια;) και μη αφαίρεση δαπανών από εταιρικούς λογαριασμούς που σχετίζονται με φαινόμενα διαφθοράς, π.χ., δωροδοκίες.
9. Τέλος, καθώς οι τέσσερις μήνες είναι η αρχή, η διαφθορά καταπολεμείται συντονισμένα και ταυτόχρονα: με καταστολή, με πρόληψη, με νομοθέτηση και με εκπαίδευση. Σε όλα αυτά, μέχρι σήμερα είδαμε ημίμετρα, υποσχέσεις, διακηρύξεις και «κούφια λόγια». Ένα «αδειανό πουκάμισο». Καιρός είναι να «γεμίσει».
Ένα να έχουμε κατά νου: η διαφθορά καταπολεμείται, δεν εξαφανίζεται. Η μη εξαφάνισή της δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει λόγος να την κυνηγάμε. Και ο καρκίνος δεν εξαφανίζεται, αλλά οι επιστήμονες συνεχίζουν να ψάχνουν για πρόληψη και θεραπεία. Ας δούμε επιτέλους, ότι η διαφθορά είναι ο «καρκίνος» της κοινωνίας και της δημοκρατίας.
*Ο Γιάννης Μάρκοβιτς είναι διδάκτωρ οργανωσιακής ψυχολογίας
