Με το γεγονός της Πεντηκοστής, πού κατήλθε το Άγιο Πνεύμα στα μέλη της Εκκλησίας, εκλείπει κάθε μορφή αδυναμίας από την ανθρώπινη φύση. Του Γέροντα Ιωσήφ του Βατοπαιδινού
Με το γεγονός της Πεντηκοστής, πού κατήλθε το Άγιο Πνεύμα στα μέλη της
Εκκλησίας, εκλείπει κάθε μορφή αδυναμίας από την ανθρώπινη φύση. Ο μέχρι
τώρα αδύνατος άνθρωπος, ο οποίος ήταν παίγνιο του διαβόλου και του
θανάτου, γίνεται ισχυρός ώστε να «πατή επάνω όφεων και σκορπίων και επί
πάσαν την δύναμιν του εχθρού». Η Χάρις πού μένει πάντοτε μαζί μας είναι
«η επαγγελία του Πατρός» την οποία ο Κύριος ύπεσχέθη. Δεν τίθεται θέμα
φόβου ούτε για τα πάθη, ούτε για την αμαρτία, ούτε για τις κακές μας
συνήθειες, ούτε για τον σατανά, ούτε και γι΄ αυτόν τον θάνατο, εφ΄ όσον
μένει μαζί μας «είς τον αιώνα ο Παράκλητος, το Πνεύμα της αληθείας».
Αυτό πού μας απασχολεί είναι, αν αυτός ο Παράκλητος ενεργή μέσα μας και
κατεργάζεται τον αγιασμό μας. Να πω ένα παράδειγμα για να γίνω πιο
σαφής. Υποτίθεται ότι μας έχουν δώσει ένα όπλο ισχυρό να αμυνόμαστε και
να πολεμάμε τους εχθρούς μας. Αν δεν λειτουργή αυτό το όπλο, τότε τί
ωφελεί πού το κρατούμε; Πιστεύομε ότι μαζί μας είναι η θεία Χάρις, όπως
μας παραδίδει η Εκκλησία; Θα με ρωτούσε ίσως ένας και θά μού έλεγε. Αφού
λοιπόν είναι έτσι, γιατί έχομε τόσες αδυναμίες; Γιατί μας κατανικά η
αμαρτία; Γιατί μας κατατροπώνει ο σατανάς; Γιατί φοβόμαστε; Γιατί
δειλιούμε; Γιατί οπισθοχωρούμε; Γιατί δεν προοδεύομε; Ακριβώς αυτό το
θέμα να το δούμε με ιδιαίτερη προσοχή.
Εάν εμείς φυλάττωμε την πίστη μας, τηρούμε τις εντολές και
αποστρεφόμαστε την ενέργεια της αμαρτίας μέχρι και αυτήν την προσβολή,
τότε φυσικά, μόλις επικαλεστούμε την θεία Χάριν, αμέσως αυτή τίθεται σε
ενέργεια· δεν μας δίδει μόνο θάρρος και δύναμη, αλλά και στον σατανά
προκαλεί φόβο και φρίκη. Αυτός είναι ο τρόπος του θριάμβου και της
νίκης. Εάν όμως ραθυμούμε και άφήνωμε τα καθήκοντα μας και δεν
αμυνόμαστε όταν δίδεται αφορμή πάθους η πολέμου της αμαρτίας, τότε, όταν επικαλούμαστε την Χάριν, αυτή δεν ενεργεί. Και αναφέρω ένα σχετικό
παράδειγμα: Λέγει η Ιστορία ότι κάποτε ο Ιουλιανός ο παραβάτης έμυήθη
στα της μαγείας. Από μικρός, παρ΄ όλο πού ήταν χριστιανός, ήθελε να
απωθήση την χριστιανική του πίστη. Ήταν από μικρός κακοήθης. Ασπάσθηκε
λοιπόν την μαγεία για να επαναφέρη πίσω τα ειδωλολατρικά έθιμα τα όποια
είχαν καταργήσει οι προγενέστεροι. Όταν πήγε στο μέρος πού τον δίδασκαν
τα ανάλογα μαθήματα της μαγείας, μόλις είδε τις διάφορες μορφές των
δαιμόνων και την αγριότητα τους, τρόμαξε και έκανε τον σταυρό του.
Κάνοντας τον σταυρό του, έφευγαν οι δαίμονες και δεν μπορούσε ο μάγος να
κάνη αυτό πού ήθελε. Όποτε τον συμβούλευσε ο μάγος να σταματήσει να κάνη τον σταυρό του, αλλά αυτός δεν μπορούσε. Μπροστά στη φρίκη και τον φόβο, σταυροκοπιόταν από την συνήθεια πού είχε σαν χριστιανός· και έτσι οι
δαίμονες έτρέποντο σε φυγή. Σκέφθηκε λοιπόν ο μάγος κάτι ανάλογο με την
πονηρία του. Τον έβαλε λοιπόν και σκότωσε ένα παιδάκι και κράτησε την
καρδιά του παιδιού στο χέρι του· λόγω δε της «κατ΄ ένέργειαν» αμαρτίας,
δεν Ίσχυε η δύναμη του σταυρού και δεν έφευγαν οι δαίμονες πλέον.
Εμείς πού είμαστε χριστιανοί και δεν αρνηθήκαμε τον Χριστό, η θεία Χάρις
είναι μαζί μας ενωμένη υποστατικά. Πώς λοιπόν αμαρτάνομε και δεν
μπορούμε να αντισταθούμε στα πάθη μας; Ακριβώς γιατί παραχαράζουμε το
καθήκον μας το χριστιανικό πού υποσχεθήκαμε στο βάπτισμα. Πολλές φορές
την μεν αμαρτία, σαν αποτέλεσμα, δεν την θέλομε, τα αίτια όμως πού την
προκαλούν τα ερεθίζομε και τότε κατ΄ ανάγκην πέφτομε. Το ότι τόσο εύκολα
αμαρτάνουμε, είναι σημείο ότι δεν φυλάττομε τις εντολές. Δεν είμαστε
πραγματικά πιστοί.
Η θέση μας προς τον Θεό είναι καθαρά υιϊκή και επομένως πιστεύομε στον
Θεό διότι τον αγαπούμε· και επειδή τον αγαπούμε, τον πιστεύομε και
εφαρμόζουμε με λεπτομέρειαν αυτό πού θέλει. «Εκείνος έστιν ο αγαπών με,
ο έχων τας εντολάς μου και τηρών αυτάς». Προσφέρωμε έμπρακτα την αγάπη
μας προς τον Θεό, όπως και Αυτός τόσο πλούσια την προσέφερε σε μάς,
διότι «Πρώτος ημάς ηγάπησεν». Τότε η θεία χάρις πού είναι δική Του
δωρεά, μόλις την επικαλεστούμε, αμέσως τίθεται σ΄ ενέργεια και
ολοκληρώνει την προσωπικότητα μας. Άγράμματους σοφίαν έδίδαξεν, ιερέας
τέλειοι, πάντα συγκροτεί τον θεσμόν της Εκκλησίας». «Πάντα ίσχύομεν έν
τω ένδυναμούντι ημάς Χριστώ» κατά τον Παύλο. Ο ένδυναμών ημάς Χριστός,
είναι η θεία Χάρις πού την πήραμε στο βάπτισμα και την συντηρούμε με την
συνεχή συμμετοχή μας στα μυστήρια της Εκκλησίας.
Εάν βιάσωμε τον εαυτό μας και γίνομε ειλικρινείς στις υποσχέσεις μας
προς τον Θεό, τηρούντες με λεπτομέρεια τις εντολές Του, μετανοούντε
ειλικρινά στα λάθη πού κάνομε, τότε η θεία Χάρις πού είναι μέσα μας,
βλέποντας την συνέπεια μας, δείχνει ενεργώς την παρουσία της. Ο
χαρακτήρας μας πού είναι ασθενής γίνεται ισχυρός και η αμαρτία γίνεται
ανίσχυρη, διότι αποδυναμώνεται με την παρουσία της Χάριτος. Ο διάβολος
φεύγει μόνο με την επίκληση της Χάριτος, γιατί ξέρει τί έχει να πάθη.
Ακριβώς για να κατεργαστούμε την σωτηρία μας με τόση λεπτομέρεια εμείς
οι μοναχοί, εγκαταλείψαμε τον κόσμο και φύγαμε μακριά από τα αίτια.
Βρισκόμαστε σ΄ έναν απερίσπαστο χώρο με ελάχιστες μέριμνες, για να
είμαστε αφυπνισμένοι και προσεκτικοί, όχι μόνο στο να μην αμαρτάνωμεν -
αυτό είναι εισαγωγικό - αλλά, μετά από αυτό, να φθάσωμε στο σημείο πού
να θέλωμε μόνο να αγαθοποιούμε. Ζούμε μόνο για να τηρούμε το θέλημα του
Θεού. Αυτός είναι ο κεντρικός στόχος και προορισμός μας από την άρχή της
δημιουργίας μας, ιδιαίτερα τώρα, μετά την πτώση, πού ξεγελαστήκαμε και
κατρακυλίσαμε στα δόντια του θανάτου. Τώρα με περισσότερη σπουδή
αγωνιζόμαστε, ώστε και από τον μύλο του θανάτου να απαλλαγούμε, και να
κληρονομή¬σουμε τις επαγγελίες πού μας χάρισε ο Θεός με την παρουσία
Του. Ούτε τα σπίτια θα μας ωφελήσουν, ούτε τα εργόχειρά μας χρειάζονται,
ούτε τα συστήματα και τα προγράμματα και τα τυπικά. Αυτά κατ΄ ανάγκην τα
κάνομε για να θεραπεύσωμε το υλικό σκέλος της ζωής μας, αφού έχομε και
σώμα. Αλλά ποτέ δεν μας απασχολούν αυτά, ούτε σε αυτά αποβλέπομε, ούτε
τα μετρούμε, ούτε τα υπολογίζομε. Γι΄ αυτό και με την παραμικρή αφορμή,
αν δούμε ότι κινδυνεύει η σωτηρία μας, τα πετάμε και φεύγομε αμέσως, για
να κερδίσωμε τον σκοπό μας. Και όλη η προσπάθεια θα είναι τούτη. Κάθε τί
πού κινείται μέσα μας, το εξετάζομε· κάθε σκέψη, κάθε ερεθισμός πού
προκαλείται μέσα μας, τον άρπάζομε και τον ρωτούμε: «Ημέτερος ει ή των
ύπεναντίων;» Εξετάζομε τί σκοπό έχει αυτή η σκέψη, τί σκοπό έχει αυτός ο
λογισμός. Και εάν πραγματικά και ειλικρινά το ερευνούμε, αμέσως βρίσκομε
την αφορμή και τότε ευμέθοδα πολεμάμε και αποβάλλομε τις σκέψεις τις
εμπαθείς από την σύλληψή τους. Έτσι αποφεύγομε να συγκρουστούμε με τα
πάθη και τις αμαρτίες.
Εάν, όπερ μη γένοιτο, μας παρασύρουν και οι σκέψεις γίνουν
πραγματικότητες και μας νικήσουν, δεν θα παραδώσουμε την σκυτάλη, αλλά
με τους τρόπους της ειλικρινούς μετανοίας θα πενθήσουμε. Έτσι θα πείσωμε
την θεία Χάριν πού είναι μέσα μας να μην προσβληθή και να φύγη, αλλά να
μας συμπαθήση και συνάμα να μας δυναμώση, ούτως ώστε να απωθήσωμε τον πονηρόν ο όποιος μας παρέσυρε, και στο εξής, έχοντας σαν λάφυρο την
πείρα, να γίνωμε προσεκτικότεροι. Αυτή είναι η ολοκληρωμένη μετάνοια,
πού είναι και το νόημα της εδώ ζωής μας.
Η κύρια προσπάθεια είναι να μην σταματήσωμε στην εισαγωγική μετάνοια,
αλλά να φθάσωμε στο τελευταίο σκαλοπάτι της απαθείας. Όπου γίνονται τα
λάθη, οι απροσεξίες, τα πάθη, οι ήττες, τώρα να μπουν οι αρετές· και
σιγά-σιγά, με την βοήθεια της θείας Χάριτος μετά τις αρετές θα έρθουν τα
χαρίσματα, οπότε θα φανή ολοκάθαρα ότι μετέχομε στις υποσχέσεις του
Ιησού μας και γινόμαστε κληρονόμοι του Θεού και «συγκληρονόμοι του Υιού
Αυτού», ο όποιος «τοσούτον ηγάπησεν ημάς». Αμήν.
Πηγή: Γέροντος Ιωσὴφ Βατοπαιδινού, Αθωνικά Μηνύματα». § Περί ενεργείας
της Θείας Χάριτος (Εορτὴ της Πεντηκοστής), σελ. 164-168, Έκδοσις Ι.Μ.Μ.
Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 1999
Εκκλησίας, εκλείπει κάθε μορφή αδυναμίας από την ανθρώπινη φύση. Ο μέχρι
τώρα αδύνατος άνθρωπος, ο οποίος ήταν παίγνιο του διαβόλου και του
θανάτου, γίνεται ισχυρός ώστε να «πατή επάνω όφεων και σκορπίων και επί
πάσαν την δύναμιν του εχθρού». Η Χάρις πού μένει πάντοτε μαζί μας είναι
«η επαγγελία του Πατρός» την οποία ο Κύριος ύπεσχέθη. Δεν τίθεται θέμα
φόβου ούτε για τα πάθη, ούτε για την αμαρτία, ούτε για τις κακές μας
συνήθειες, ούτε για τον σατανά, ούτε και γι΄ αυτόν τον θάνατο, εφ΄ όσον
μένει μαζί μας «είς τον αιώνα ο Παράκλητος, το Πνεύμα της αληθείας».
Αυτό πού μας απασχολεί είναι, αν αυτός ο Παράκλητος ενεργή μέσα μας και
κατεργάζεται τον αγιασμό μας. Να πω ένα παράδειγμα για να γίνω πιο
σαφής. Υποτίθεται ότι μας έχουν δώσει ένα όπλο ισχυρό να αμυνόμαστε και
να πολεμάμε τους εχθρούς μας. Αν δεν λειτουργή αυτό το όπλο, τότε τί
ωφελεί πού το κρατούμε; Πιστεύομε ότι μαζί μας είναι η θεία Χάρις, όπως
μας παραδίδει η Εκκλησία; Θα με ρωτούσε ίσως ένας και θά μού έλεγε. Αφού
λοιπόν είναι έτσι, γιατί έχομε τόσες αδυναμίες; Γιατί μας κατανικά η
αμαρτία; Γιατί μας κατατροπώνει ο σατανάς; Γιατί φοβόμαστε; Γιατί
δειλιούμε; Γιατί οπισθοχωρούμε; Γιατί δεν προοδεύομε; Ακριβώς αυτό το
θέμα να το δούμε με ιδιαίτερη προσοχή.
Εάν εμείς φυλάττωμε την πίστη μας, τηρούμε τις εντολές και
αποστρεφόμαστε την ενέργεια της αμαρτίας μέχρι και αυτήν την προσβολή,
τότε φυσικά, μόλις επικαλεστούμε την θεία Χάριν, αμέσως αυτή τίθεται σε
ενέργεια· δεν μας δίδει μόνο θάρρος και δύναμη, αλλά και στον σατανά
προκαλεί φόβο και φρίκη. Αυτός είναι ο τρόπος του θριάμβου και της
νίκης. Εάν όμως ραθυμούμε και άφήνωμε τα καθήκοντα μας και δεν
αμυνόμαστε όταν δίδεται αφορμή πάθους η πολέμου της αμαρτίας, τότε, όταν επικαλούμαστε την Χάριν, αυτή δεν ενεργεί. Και αναφέρω ένα σχετικό
παράδειγμα: Λέγει η Ιστορία ότι κάποτε ο Ιουλιανός ο παραβάτης έμυήθη
στα της μαγείας. Από μικρός, παρ΄ όλο πού ήταν χριστιανός, ήθελε να
απωθήση την χριστιανική του πίστη. Ήταν από μικρός κακοήθης. Ασπάσθηκε
λοιπόν την μαγεία για να επαναφέρη πίσω τα ειδωλολατρικά έθιμα τα όποια
είχαν καταργήσει οι προγενέστεροι. Όταν πήγε στο μέρος πού τον δίδασκαν
τα ανάλογα μαθήματα της μαγείας, μόλις είδε τις διάφορες μορφές των
δαιμόνων και την αγριότητα τους, τρόμαξε και έκανε τον σταυρό του.
Κάνοντας τον σταυρό του, έφευγαν οι δαίμονες και δεν μπορούσε ο μάγος να
κάνη αυτό πού ήθελε. Όποτε τον συμβούλευσε ο μάγος να σταματήσει να κάνη τον σταυρό του, αλλά αυτός δεν μπορούσε. Μπροστά στη φρίκη και τον φόβο, σταυροκοπιόταν από την συνήθεια πού είχε σαν χριστιανός· και έτσι οι
δαίμονες έτρέποντο σε φυγή. Σκέφθηκε λοιπόν ο μάγος κάτι ανάλογο με την
πονηρία του. Τον έβαλε λοιπόν και σκότωσε ένα παιδάκι και κράτησε την
καρδιά του παιδιού στο χέρι του· λόγω δε της «κατ΄ ένέργειαν» αμαρτίας,
δεν Ίσχυε η δύναμη του σταυρού και δεν έφευγαν οι δαίμονες πλέον.
Εμείς πού είμαστε χριστιανοί και δεν αρνηθήκαμε τον Χριστό, η θεία Χάρις
είναι μαζί μας ενωμένη υποστατικά. Πώς λοιπόν αμαρτάνομε και δεν
μπορούμε να αντισταθούμε στα πάθη μας; Ακριβώς γιατί παραχαράζουμε το
καθήκον μας το χριστιανικό πού υποσχεθήκαμε στο βάπτισμα. Πολλές φορές
την μεν αμαρτία, σαν αποτέλεσμα, δεν την θέλομε, τα αίτια όμως πού την
προκαλούν τα ερεθίζομε και τότε κατ΄ ανάγκην πέφτομε. Το ότι τόσο εύκολα
αμαρτάνουμε, είναι σημείο ότι δεν φυλάττομε τις εντολές. Δεν είμαστε
πραγματικά πιστοί.
Η θέση μας προς τον Θεό είναι καθαρά υιϊκή και επομένως πιστεύομε στον
Θεό διότι τον αγαπούμε· και επειδή τον αγαπούμε, τον πιστεύομε και
εφαρμόζουμε με λεπτομέρειαν αυτό πού θέλει. «Εκείνος έστιν ο αγαπών με,
ο έχων τας εντολάς μου και τηρών αυτάς». Προσφέρωμε έμπρακτα την αγάπη
μας προς τον Θεό, όπως και Αυτός τόσο πλούσια την προσέφερε σε μάς,
διότι «Πρώτος ημάς ηγάπησεν». Τότε η θεία χάρις πού είναι δική Του
δωρεά, μόλις την επικαλεστούμε, αμέσως τίθεται σ΄ ενέργεια και
ολοκληρώνει την προσωπικότητα μας. Άγράμματους σοφίαν έδίδαξεν, ιερέας
τέλειοι, πάντα συγκροτεί τον θεσμόν της Εκκλησίας». «Πάντα ίσχύομεν έν
τω ένδυναμούντι ημάς Χριστώ» κατά τον Παύλο. Ο ένδυναμών ημάς Χριστός,
είναι η θεία Χάρις πού την πήραμε στο βάπτισμα και την συντηρούμε με την
συνεχή συμμετοχή μας στα μυστήρια της Εκκλησίας.
Εάν βιάσωμε τον εαυτό μας και γίνομε ειλικρινείς στις υποσχέσεις μας
προς τον Θεό, τηρούντες με λεπτομέρεια τις εντολές Του, μετανοούντε
ειλικρινά στα λάθη πού κάνομε, τότε η θεία Χάρις πού είναι μέσα μας,
βλέποντας την συνέπεια μας, δείχνει ενεργώς την παρουσία της. Ο
χαρακτήρας μας πού είναι ασθενής γίνεται ισχυρός και η αμαρτία γίνεται
ανίσχυρη, διότι αποδυναμώνεται με την παρουσία της Χάριτος. Ο διάβολος
φεύγει μόνο με την επίκληση της Χάριτος, γιατί ξέρει τί έχει να πάθη.
Ακριβώς για να κατεργαστούμε την σωτηρία μας με τόση λεπτομέρεια εμείς
οι μοναχοί, εγκαταλείψαμε τον κόσμο και φύγαμε μακριά από τα αίτια.
Βρισκόμαστε σ΄ έναν απερίσπαστο χώρο με ελάχιστες μέριμνες, για να
είμαστε αφυπνισμένοι και προσεκτικοί, όχι μόνο στο να μην αμαρτάνωμεν -
αυτό είναι εισαγωγικό - αλλά, μετά από αυτό, να φθάσωμε στο σημείο πού
να θέλωμε μόνο να αγαθοποιούμε. Ζούμε μόνο για να τηρούμε το θέλημα του
Θεού. Αυτός είναι ο κεντρικός στόχος και προορισμός μας από την άρχή της
δημιουργίας μας, ιδιαίτερα τώρα, μετά την πτώση, πού ξεγελαστήκαμε και
κατρακυλίσαμε στα δόντια του θανάτου. Τώρα με περισσότερη σπουδή
αγωνιζόμαστε, ώστε και από τον μύλο του θανάτου να απαλλαγούμε, και να
κληρονομή¬σουμε τις επαγγελίες πού μας χάρισε ο Θεός με την παρουσία
Του. Ούτε τα σπίτια θα μας ωφελήσουν, ούτε τα εργόχειρά μας χρειάζονται,
ούτε τα συστήματα και τα προγράμματα και τα τυπικά. Αυτά κατ΄ ανάγκην τα
κάνομε για να θεραπεύσωμε το υλικό σκέλος της ζωής μας, αφού έχομε και
σώμα. Αλλά ποτέ δεν μας απασχολούν αυτά, ούτε σε αυτά αποβλέπομε, ούτε
τα μετρούμε, ούτε τα υπολογίζομε. Γι΄ αυτό και με την παραμικρή αφορμή,
αν δούμε ότι κινδυνεύει η σωτηρία μας, τα πετάμε και φεύγομε αμέσως, για
να κερδίσωμε τον σκοπό μας. Και όλη η προσπάθεια θα είναι τούτη. Κάθε τί
πού κινείται μέσα μας, το εξετάζομε· κάθε σκέψη, κάθε ερεθισμός πού
προκαλείται μέσα μας, τον άρπάζομε και τον ρωτούμε: «Ημέτερος ει ή των
ύπεναντίων;» Εξετάζομε τί σκοπό έχει αυτή η σκέψη, τί σκοπό έχει αυτός ο
λογισμός. Και εάν πραγματικά και ειλικρινά το ερευνούμε, αμέσως βρίσκομε
την αφορμή και τότε ευμέθοδα πολεμάμε και αποβάλλομε τις σκέψεις τις
εμπαθείς από την σύλληψή τους. Έτσι αποφεύγομε να συγκρουστούμε με τα
πάθη και τις αμαρτίες.
Εάν, όπερ μη γένοιτο, μας παρασύρουν και οι σκέψεις γίνουν
πραγματικότητες και μας νικήσουν, δεν θα παραδώσουμε την σκυτάλη, αλλά
με τους τρόπους της ειλικρινούς μετανοίας θα πενθήσουμε. Έτσι θα πείσωμε
την θεία Χάριν πού είναι μέσα μας να μην προσβληθή και να φύγη, αλλά να
μας συμπαθήση και συνάμα να μας δυναμώση, ούτως ώστε να απωθήσωμε τον πονηρόν ο όποιος μας παρέσυρε, και στο εξής, έχοντας σαν λάφυρο την
πείρα, να γίνωμε προσεκτικότεροι. Αυτή είναι η ολοκληρωμένη μετάνοια,
πού είναι και το νόημα της εδώ ζωής μας.
Η κύρια προσπάθεια είναι να μην σταματήσωμε στην εισαγωγική μετάνοια,
αλλά να φθάσωμε στο τελευταίο σκαλοπάτι της απαθείας. Όπου γίνονται τα
λάθη, οι απροσεξίες, τα πάθη, οι ήττες, τώρα να μπουν οι αρετές· και
σιγά-σιγά, με την βοήθεια της θείας Χάριτος μετά τις αρετές θα έρθουν τα
χαρίσματα, οπότε θα φανή ολοκάθαρα ότι μετέχομε στις υποσχέσεις του
Ιησού μας και γινόμαστε κληρονόμοι του Θεού και «συγκληρονόμοι του Υιού
Αυτού», ο όποιος «τοσούτον ηγάπησεν ημάς». Αμήν.
Πηγή: Γέροντος Ιωσὴφ Βατοπαιδινού, Αθωνικά Μηνύματα». § Περί ενεργείας
της Θείας Χάριτος (Εορτὴ της Πεντηκοστής), σελ. 164-168, Έκδοσις Ι.Μ.Μ.
Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 1999
