Τα λάθη που οδήγησαν την ΕΕ σε κόκκινο συναγερμό και τα βασικά συμπεράσματα που εξάγονται από τη σοβούσα κρίση χρέους στη Γηραιά Ήπειρο
Η απουσία μίας κοινής ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής και η επανειλημμένη κωλυσιεργία της Ενωμένης Ευρώπης να επιδείξει τη συνοχή που απαιτούνταν σε αποφάσεις που σχετίζονταν με μεγάλα διεθνή γεγονότα (Αφγανιστάν, Ιράκ, Ιράν κλπ.) έχει αποτελέσει επί σειρά ετών αντικείμενο προς συζήτηση μεταξύ πολιτικών αναλυτών και διεθνολόγων.
Άλλωστε η Ενωμένη Ευρώπη κρυβόταν πάντα πίσω από την οικονομική ένωση. Στις δύσκολες ώρες χρησιμοποιούσε το «άλλοθι» ότι ήταν μία Οικονομική και Νομισματική Ένωση και όχι μία πολιτική ένωση, που θα αφαιρούσε την εθνική ταυτότητα από τα κράτη μέλη της, προκειμένου να δικαιολογήσει την υστέρηση της και τελικά την αδυναμία της να τοποθετηθεί από κοινού και να προβάλει ισχυρά το κοινό ευρωπαϊκό συμφέρον σε θέματα που άπτονταν του διεθνούς ενδιαφέροντος.
Αποδείχθηκε ότι μπόρεσε να επιβιώσει εφόσον όλες αυτές οι δικαιολογίες απευθύνονταν σε διαμορφωτές της πολιτικής, πολιτικούς επιστήμονες και ακαδημαϊκούς. Επρόκειτο δηλαδή για συζητήσεις σε επίπεδο high policy, που μπορούσαν να αντέξουν μακρές αναλύσεις. Η κρίση όμως του 2008 την έφερε αντιμέτωπη με πιο σκληρούς «παίχτες»: διεθνείς αγορές, κεφάλαια, hedge funds, επενδυτές και εν τέλει με όλους αυτούς που πιστεύουν ότι το χρήμα παράγει πολιτική και όχι αντίστροφα. Και για να το πούμε πιο απλά χρησιμοποιώντας τα λεγόμενα του γνωστού ροκ καλλιτέχνη Μπομπ Ντίλαν, με όλους αυτούς που θεωρούν ότι «το χρήμα δεν μιλάει. Βρίζει».
Αντιμέτωπη λοιπόν η Ενωμένη Ευρώπη με την «αφρόκρεμα» της διεθνούς αγοράς, δεν υπολόγισε ότι τα «τερτίπια» της για να κρύψει την αδυναμία της να κινηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά δεν θα περνούσαν πλέον τόσο εύκολα όσο στο παρελθόν.
Ο λόγος δεν είναι μόνο ότι έχει απέναντι της πιο σκληρούς αποδέκτες αλλά και ότι οι δομές και οι ανάγκες της διεθνούς οικονομίας έχουν αλλάξει. Με τις ΗΠΑ να βρίσκονται σε δεινή οικονομική κατάσταση και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να κάνουν «πάρτι» στο διεθνές εμπόριο χωρίς αντίπαλο δέος ήταν ευκαιρία για την Ενωμένη Ευρώπη να δείξει ότι η παλιά αίγλη της Γηραιάς Ηπείρου δεν έχει «πεθάνει».
Δυστυχώς όχι μόνο έχασε την ευκαιρία αλλά έβαλε απέναντι της τον ισχυρότερο ίσως αντίπαλο που θα μπορούσε να έχει: τους ίδιους τους λαούς της. Για μία ακόμα φορά κατόρθωσε όχι να ενώσει τους λαούς για να βοηθήσουν τους λιγότερους δυνατούς ή ακόμα και κακούς «μαθητές» – εταίρους τους αλλά να δημιουργήσει ένα αίσθημα αβεβαιότητας, αδικίας και το κυριότερο φόβου απέναντι σε αυτό που τους κυβερνά, δηλαδή τις Βρυξέλλες. Οι μεν δυνατοί και συνεπείς λαοί νιώθουν κοροΐδα και φυσικά αδικημένοι που θα πρέπει να πληρώσουν τους «άσωτους υιούς», οι δε αδύναμοι λαοί νιώθουν εξίσου αδικημένοι διότι τα οφέλη της ευρωζώνης σε συνδυασμό με τη κακή διαχείριση τους αφαίρεσαν το δικαίωμα του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Σωστό ή λάθος αυτό που νιώθουν, το θέμα είναι ότι η Ενωμένη Ευρώπη και οι διαχειριστές της κατόρθωσαν να καλλιεργήσουν αυτό τα συναισθήματα στην πλέον ακατάλληλη εποχή, που θα έπρεπε να λάβουν γρήγορα αποφάσεις, να τις εξηγήσουν και να τις επικοινωνήσουν σε αυτούς που στην τελική θα πληρώσουν τον λογαριασμό.
Εγκλωβισμένοι στις παλαιομοδίτικες ευρωπαϊκές αγκυλώσεις τους δεν άκουγαν για μία ακόμα φορά τα μηνύματα που τους έστελνε η απέναντι όχθη του Ατλαντικού ότι η κρίση του 2008 δεν έχει τελειώσει και ότι ενδέχεται να μετατραπεί σε κρίση χρέους για όποιες οικονομίες είχαν πρόβλημα. Για περισσότερες δηλαδή από τις μισές της Ενωμένης Ευρώπης. Ο συναγερμός χτύπησε όταν πλέον οι πολυσυζητημένοι κερδοσκόποι άρχισαν να κάνουν πράξη αυτό που τόσο καιρό λεγόταν στα πηγαδάκια των διεθνών κέντρων λήψης οικονομικών αποφάσεων. Το «πάρτι» μόλις άρχισε και αφού οι προσκεκλημένοι θα ξεκαλοκαιριάσουν στον Ευρωπαϊκό Νότο με τον ήλιο και τη θάλασσα θα αρχίσει να απλώνεται και στον χειμωνιάτικο Ευρωπαϊκό Βορρά.
Ο συναγερμός έφτασε στο κόκκινο όταν η ηγέτιδα δύναμη των ομολόγων Pimco δια στόματος του επικεφαλής της προειδοποίησε ότι η κρίση μετατρέπεται σε παγκόσμια με τη Γουόλ Στριτ να βρίσκει ευκαιρία για διόρθωση και τους Ευρωπαίους ηγέτες να μαζεύονται άρον άρον στο μαγαζί τους στις Βρυξέλλες απλά για να αποφασίσουν αυτό που θα έπρεπε να έχουν αποφασίσει μήνες πριν. Αν φυσικά δεν είχαν κρυφτεί πίσω από το πολυαγαπημένο τους Σύμφωνο Σταθερότητας, το οποίο αποδείχθηκε ότι οι μόνοι τελικά που το σεβάστηκαν ήταν οι οραματιστές του ως άτομα, και δεν τους είχε πιάσει η μανία να «τιμωρήσουν» παραδειγματικά τους κακούς «μαθητές» - εταίρους τους, αδιαφορώντας για τους βαθμούς των υπολοίπων, που ήταν πάνω κάτω το ίδιο κακοί.
Επομένως, δύο συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από όλη αυτή την ευρωπαϊκή εμμονή: πρώτον, η Ενωμένη Ευρώπη δεν αντιλήφθηκε με ποιους είχε να κάνει και δεύτερον, τελικά το μόνο που κατάφερε ήταν να παράγει ευρωπαϊκά προϊόντα αλλά όχι Ευρωπαίους πολίτες.
Άλλωστε η Ενωμένη Ευρώπη κρυβόταν πάντα πίσω από την οικονομική ένωση. Στις δύσκολες ώρες χρησιμοποιούσε το «άλλοθι» ότι ήταν μία Οικονομική και Νομισματική Ένωση και όχι μία πολιτική ένωση, που θα αφαιρούσε την εθνική ταυτότητα από τα κράτη μέλη της, προκειμένου να δικαιολογήσει την υστέρηση της και τελικά την αδυναμία της να τοποθετηθεί από κοινού και να προβάλει ισχυρά το κοινό ευρωπαϊκό συμφέρον σε θέματα που άπτονταν του διεθνούς ενδιαφέροντος.
Αποδείχθηκε ότι μπόρεσε να επιβιώσει εφόσον όλες αυτές οι δικαιολογίες απευθύνονταν σε διαμορφωτές της πολιτικής, πολιτικούς επιστήμονες και ακαδημαϊκούς. Επρόκειτο δηλαδή για συζητήσεις σε επίπεδο high policy, που μπορούσαν να αντέξουν μακρές αναλύσεις. Η κρίση όμως του 2008 την έφερε αντιμέτωπη με πιο σκληρούς «παίχτες»: διεθνείς αγορές, κεφάλαια, hedge funds, επενδυτές και εν τέλει με όλους αυτούς που πιστεύουν ότι το χρήμα παράγει πολιτική και όχι αντίστροφα. Και για να το πούμε πιο απλά χρησιμοποιώντας τα λεγόμενα του γνωστού ροκ καλλιτέχνη Μπομπ Ντίλαν, με όλους αυτούς που θεωρούν ότι «το χρήμα δεν μιλάει. Βρίζει».
Αντιμέτωπη λοιπόν η Ενωμένη Ευρώπη με την «αφρόκρεμα» της διεθνούς αγοράς, δεν υπολόγισε ότι τα «τερτίπια» της για να κρύψει την αδυναμία της να κινηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά δεν θα περνούσαν πλέον τόσο εύκολα όσο στο παρελθόν.
Ο λόγος δεν είναι μόνο ότι έχει απέναντι της πιο σκληρούς αποδέκτες αλλά και ότι οι δομές και οι ανάγκες της διεθνούς οικονομίας έχουν αλλάξει. Με τις ΗΠΑ να βρίσκονται σε δεινή οικονομική κατάσταση και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να κάνουν «πάρτι» στο διεθνές εμπόριο χωρίς αντίπαλο δέος ήταν ευκαιρία για την Ενωμένη Ευρώπη να δείξει ότι η παλιά αίγλη της Γηραιάς Ηπείρου δεν έχει «πεθάνει».
Δυστυχώς όχι μόνο έχασε την ευκαιρία αλλά έβαλε απέναντι της τον ισχυρότερο ίσως αντίπαλο που θα μπορούσε να έχει: τους ίδιους τους λαούς της. Για μία ακόμα φορά κατόρθωσε όχι να ενώσει τους λαούς για να βοηθήσουν τους λιγότερους δυνατούς ή ακόμα και κακούς «μαθητές» – εταίρους τους αλλά να δημιουργήσει ένα αίσθημα αβεβαιότητας, αδικίας και το κυριότερο φόβου απέναντι σε αυτό που τους κυβερνά, δηλαδή τις Βρυξέλλες. Οι μεν δυνατοί και συνεπείς λαοί νιώθουν κοροΐδα και φυσικά αδικημένοι που θα πρέπει να πληρώσουν τους «άσωτους υιούς», οι δε αδύναμοι λαοί νιώθουν εξίσου αδικημένοι διότι τα οφέλη της ευρωζώνης σε συνδυασμό με τη κακή διαχείριση τους αφαίρεσαν το δικαίωμα του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Σωστό ή λάθος αυτό που νιώθουν, το θέμα είναι ότι η Ενωμένη Ευρώπη και οι διαχειριστές της κατόρθωσαν να καλλιεργήσουν αυτό τα συναισθήματα στην πλέον ακατάλληλη εποχή, που θα έπρεπε να λάβουν γρήγορα αποφάσεις, να τις εξηγήσουν και να τις επικοινωνήσουν σε αυτούς που στην τελική θα πληρώσουν τον λογαριασμό.
Εγκλωβισμένοι στις παλαιομοδίτικες ευρωπαϊκές αγκυλώσεις τους δεν άκουγαν για μία ακόμα φορά τα μηνύματα που τους έστελνε η απέναντι όχθη του Ατλαντικού ότι η κρίση του 2008 δεν έχει τελειώσει και ότι ενδέχεται να μετατραπεί σε κρίση χρέους για όποιες οικονομίες είχαν πρόβλημα. Για περισσότερες δηλαδή από τις μισές της Ενωμένης Ευρώπης. Ο συναγερμός χτύπησε όταν πλέον οι πολυσυζητημένοι κερδοσκόποι άρχισαν να κάνουν πράξη αυτό που τόσο καιρό λεγόταν στα πηγαδάκια των διεθνών κέντρων λήψης οικονομικών αποφάσεων. Το «πάρτι» μόλις άρχισε και αφού οι προσκεκλημένοι θα ξεκαλοκαιριάσουν στον Ευρωπαϊκό Νότο με τον ήλιο και τη θάλασσα θα αρχίσει να απλώνεται και στον χειμωνιάτικο Ευρωπαϊκό Βορρά.
Ο συναγερμός έφτασε στο κόκκινο όταν η ηγέτιδα δύναμη των ομολόγων Pimco δια στόματος του επικεφαλής της προειδοποίησε ότι η κρίση μετατρέπεται σε παγκόσμια με τη Γουόλ Στριτ να βρίσκει ευκαιρία για διόρθωση και τους Ευρωπαίους ηγέτες να μαζεύονται άρον άρον στο μαγαζί τους στις Βρυξέλλες απλά για να αποφασίσουν αυτό που θα έπρεπε να έχουν αποφασίσει μήνες πριν. Αν φυσικά δεν είχαν κρυφτεί πίσω από το πολυαγαπημένο τους Σύμφωνο Σταθερότητας, το οποίο αποδείχθηκε ότι οι μόνοι τελικά που το σεβάστηκαν ήταν οι οραματιστές του ως άτομα, και δεν τους είχε πιάσει η μανία να «τιμωρήσουν» παραδειγματικά τους κακούς «μαθητές» - εταίρους τους, αδιαφορώντας για τους βαθμούς των υπολοίπων, που ήταν πάνω κάτω το ίδιο κακοί.
Επομένως, δύο συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από όλη αυτή την ευρωπαϊκή εμμονή: πρώτον, η Ενωμένη Ευρώπη δεν αντιλήφθηκε με ποιους είχε να κάνει και δεύτερον, τελικά το μόνο που κατάφερε ήταν να παράγει ευρωπαϊκά προϊόντα αλλά όχι Ευρωπαίους πολίτες.
