Εντείνονται οι ανησυχίες ότι η οικονομική κρίση στην Ελλάδα θα μπορούσε να διασχίσει τον Ατλαντικό και να υπονομεύσει την οικονομική ανάκαμψη στις ΗΠΑ.
Η μαζική φυγή κεφαλαίων από την Γουόλ Στριτ μπορεί να σημαίνει δύο πράγματα: ή ότι οι επενδυτές στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού αποφάσισαν να προεξοφλήσουν την επέκταση της κρίσης στις ΗΠΑ ή ότι Ευρώπη πληρώνει την αμερικανική ήπειρο με το ίδιο νόμισμα επανεξάγοντας την κρίση του 2008. Όποιος και από τους δύο να είναι ο λόγος το μόνο σίγουρο είναι ότι επενδυτές και διαμορφωτές της πολιτικής έχουν αρχίσει να ανησυχούν ότι η οικονομική κρίση στην Ελλάδα θα μπορούσε να διασχίσει τον Ατλαντικό και να υπονομεύσει την οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ με τον ίδιο τρόπο, που η κρίση στην αμερικανική αγορά ακινήτων το 2008 παρέσυρε και την Ευρώπη.
«Αυτό που βλέπουμε είναι ότι υπάρχουν αλυσιδωτές αντιδράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο», σχολιάζει ο Jeffrey Frankel, οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Harvard. Οι σχετικοί δείκτες στις ΗΠΑ δεν έχουν σημάνει ακόμα συναγερμό, αλλά οι επενδυτές είναι επιφυλακτικοί και έχουν στραμμένο το βλέμμα τους στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού. «Αυτό είναι σαν να έχουμε ενοχλήσει μία αποικία ζώων και όλοι κοιτούν από το καταφύγιό τους για να δουν τι συμβαίνει», δήλωσε ο Howard Simons, στρατηγικός αναλυτής της αγοράς ομολόγων στη Bianco Research στο Σικάγο. «Αλλά δεν είναι κρίση, ακόμα».
Από τα τέλη του περασμένου έτους, η Ελλάδα έχει παρουσιάσει αρκετά μέτρα λιτότητας, προκειμένου να μειώσει το χρέος της, ενώ συνεργάζεται για τη λήψη 110 εκατ. ευρώ με τους Ευρωπαίους εταίρους της και το ΔΝΤ. Ωστόσο, η υπόσχεση της ενίσχυσης δεν είχε κατευναστική επίδραση στις ευρωπαϊκές αγορές ή τους επενδυτές.
Αξιωματούχοι του Αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών προτρέπουν τους Ευρωπαίους και το ΔΝΤ να προχωρήσουμε πιο γρήγορα στο σχέδιο διάσωσης, προκειμένου να περιοριστούν οι ζημιές, υποστηρίζουν Αμερικανοί αξιωματούχοι.
Το κλίμα ήταν βαρύ κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον στα τέλη Απριλίου. Ο Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Timothy Geithner, είναι βετεράνος, καθώς έχει την εμπειρία από την Κρίση της Ασίας του 1997, όπου παρά την προσπάθεια των ΗΠΑ να περιοριστεί η χρηματοπιστωτική επέκταση, τελικά κατέληξε στη χρεοκοπία της Ρωσίας και στην κατάρρευση του γνωστού hedge fund, με την ονομασία Long Term Capital Management.
Η ελληνική κρίση μπορεί να εξαπλωθεί στις ΗΠΑ με πολλούς τρόπους, λένε οι οικονομολόγοι, αν και οι περισσότεροι θεωρούν ότι τα προβλήματα της Ελλάδας θα επεκταθούν πρώτα στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες, όπως Ισπανία και Ιταλία. Η Ελλάδα από μόνη της είναι πολύ μικρή για να έχει μεγάλη επίδραση στην αμερικανική οικονομία του. Ισοδυναμεί μόλις το 2% του μεγέθους της αμερικανικής οικονομίας, ενώ απορροφά λιγότερο από το 0,1% των αμερικανικών εξαγωγών.
Αλλά η Ευρώπη ως σύνολο έχει ισχυρές σχέσεις με τις ΗΠΑ μέσω του εμπορίου και των επενδύσεων. Αμερικανικές τράπεζες κατέχουν περισσότερα από 1 τρισ. δολ. ευρωπαϊκού χρέους, σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών. Ο Bruce Kasman, επικεφαλής οικονομολόγος της JP Morgan, εκτιμά ότι οι 16 χώρες του ευρώ απορροφούν περίπου το 14% των εξαγωγών των ΗΠΑ, εκτός από τα προϊόντα πετρελαίου.
Αυτές οι δεσμοί μπορούν να αποδειχτούν σοβαρή αδυναμία στις δύσκολες περιόδους όπως η σημερινή. Μεγάλη έκπληξη ήταν το γεγονός ότι από την κρίση της αγοράς κατοικίας στις ΗΠΑ διαπιστώθηκε ότι πολλές ευρωπαϊκές τράπεζες είχαν στην κατοχή τους τίτλους συνδεόμενους με τα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού ρίσκου με αποτέλεσμα να σημειώσουν τεράστιες ζημιές. Η ύφεση στην Ευρώπη, ακολούθησε πολύ γρήγορα την ύφεση των ΗΠΑ.
Ακόμη και πριν από την ελληνική κρίση, το ΔΝΤ υπολόγισε ότι η ζώνη του ευρώ, η οικονομία της οποίας συρρικνώθηκε κατά 4,1% το 2009 θα αυξηθεί κατά μόλις 1% το τρέχον έτος. Μικρότερο ποσοστό ανάπτυξης θα μπορούσε να περιορίσει τις εξαγωγές των ΗΠΑ και να αποδυναμώσει την ήδη ασθμαίνουσα οικονομική ανάκαμψη.
Ίσως η μεγαλύτερη όμως απειλή είναι η ίδια η αβεβαιότητα. Ο πανικός του 2008 έχει κάνει τους επενδυτές ιδιαίτερα επιφυλακτικούς. Ορισμένοι μάλιστα μπορεί να θεωρούν ότι το πρόβλημα της Ελλάδας μπορεί να είναι ο αντικατοπτρισμός για τα μελλοντικά προβλήματα των εξίσου υπερχρεωμένων πλούσιων οικονομιών, όπως των ΗΠΑ και της Βρετανίας.
«Οι επενδυτές γίνονται όλο και λιγότερο ανεκτικοί στα υψηλά επίπεδα του δημοσίου χρέους», λέει ο Marco Annunziata, επικεφαλής οικονομολόγος της UniCredit Group στο Λονδίνο. «Θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι επενδυτές έχουν καεί από την εμπειρία της τελευταίας κρίσης και μόλις δουν ότι κάποιο πρόβλημα διογκώνονται αισθάνονται ότι δεν μπορούν να προβλέψουν με σιγουριά, ώστε να αποσυρθούν από την αγορά εφόσον φοβούνται εμβάθυνση της κρίσης».
Η εξάπλωση της κρίσης στις ΗΠΑ από την Ευρώπη θα καταγραφεί πρώτα στις χρηματιστηριακές αγορές και εν συνεχεία στους μακροοικονομικούς δείκτες. Οι αγορές έχουν αρχίσει ήδη να προετοιμάζονται και δεν είναι απίθανη μία πρόωρη αντίδρασή τους.
Το δολάριο ΗΠΑ έχει ενισχυθεί σχεδόν 12% έναντι του ευρώ φέτος. Καθώς το δολάριο ενισχύεται έναντι του ευρώ, οι εξαγωγές των ΗΠΑ προς την Ευρώπη γίνονται ακριβότερες, με αποτέλεσμα οι αμερικανικές επιχειρήσεις να αντιμετωπίζουν ανταγωνιστικό μειονέκτημα έναντι των ευρωπαϊκών, των ασιατικών και άλλων. Ωστόσο η κρίση στην ευρωπαϊκή αγορά οδήγησε τους επενδυτές στα αμερικανικά ομόλογα, ώστε να συγκρατήσουν το μακροπρόθεσμο επιτόκιο με το οποίο δανείζονται οι ιδιώτες και επιχειρήσεις. Επίσης συνέβαλε στη συγκράτηση των τιμών των βασικών προϊόντων, στον περιορισμό του πληθωρισμού και στη συγκράτηση των επιτοκίων της αγοράς.
Ο μηχανισμός με τον οποίο οι χρηματοπιστωτικές αγορές δημιουργούν αναταραχές στα spreads δεν είναι ποτέ σαφής ούτε άμεσος. Η ασιατική κρίση του 1997, για παράδειγμα, οδήγησε στην ρωσική κρίση του 1998, καθώς η υποχώρηση της τιμής του πετρελαίου έβλαψε τα έσοδα της Μόσχας, ενώ αργότερα εξαπλώθηκε σε χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Αυτή τη φορά, οι απώλειες από δάνεια προς την Ελλάδα και τα άλλα ασθενέστερα ευρωπαϊκά έθνη θα μπορούσαν να παράγουν μεγάλες απώλειες για τις ευρωπαϊκές τράπεζες, οι οποίες δανείζονται από τις τράπεζες των ΗΠΑ, προκαλώντας έναν γενικευμένο πανικό, ενώ παράλληλα θα μπορούσαν να παγώσουν τον δανεισμό.
«Αν τα προβλήματα αρχίσουν να εξαπλώνονται στην Πορτογαλία και την Ισπανία και εν συνεχεία προς τη Γαλλία και τη Γερμανία, τότε θα υπάρχουν ανησυχίες για το δημόσιο χρέος παντού», λέει ο Raghuram Rajan, πρώην οικονομολόγος του ΔΝΤ, ο οποίος είναι σήμερα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Booth του Σικάγου.
«Αυτό που βλέπουμε είναι ότι υπάρχουν αλυσιδωτές αντιδράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο», σχολιάζει ο Jeffrey Frankel, οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Harvard. Οι σχετικοί δείκτες στις ΗΠΑ δεν έχουν σημάνει ακόμα συναγερμό, αλλά οι επενδυτές είναι επιφυλακτικοί και έχουν στραμμένο το βλέμμα τους στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού. «Αυτό είναι σαν να έχουμε ενοχλήσει μία αποικία ζώων και όλοι κοιτούν από το καταφύγιό τους για να δουν τι συμβαίνει», δήλωσε ο Howard Simons, στρατηγικός αναλυτής της αγοράς ομολόγων στη Bianco Research στο Σικάγο. «Αλλά δεν είναι κρίση, ακόμα».
Από τα τέλη του περασμένου έτους, η Ελλάδα έχει παρουσιάσει αρκετά μέτρα λιτότητας, προκειμένου να μειώσει το χρέος της, ενώ συνεργάζεται για τη λήψη 110 εκατ. ευρώ με τους Ευρωπαίους εταίρους της και το ΔΝΤ. Ωστόσο, η υπόσχεση της ενίσχυσης δεν είχε κατευναστική επίδραση στις ευρωπαϊκές αγορές ή τους επενδυτές.
Αξιωματούχοι του Αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών προτρέπουν τους Ευρωπαίους και το ΔΝΤ να προχωρήσουμε πιο γρήγορα στο σχέδιο διάσωσης, προκειμένου να περιοριστούν οι ζημιές, υποστηρίζουν Αμερικανοί αξιωματούχοι.
Το κλίμα ήταν βαρύ κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον στα τέλη Απριλίου. Ο Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Timothy Geithner, είναι βετεράνος, καθώς έχει την εμπειρία από την Κρίση της Ασίας του 1997, όπου παρά την προσπάθεια των ΗΠΑ να περιοριστεί η χρηματοπιστωτική επέκταση, τελικά κατέληξε στη χρεοκοπία της Ρωσίας και στην κατάρρευση του γνωστού hedge fund, με την ονομασία Long Term Capital Management.
Η ελληνική κρίση μπορεί να εξαπλωθεί στις ΗΠΑ με πολλούς τρόπους, λένε οι οικονομολόγοι, αν και οι περισσότεροι θεωρούν ότι τα προβλήματα της Ελλάδας θα επεκταθούν πρώτα στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες, όπως Ισπανία και Ιταλία. Η Ελλάδα από μόνη της είναι πολύ μικρή για να έχει μεγάλη επίδραση στην αμερικανική οικονομία του. Ισοδυναμεί μόλις το 2% του μεγέθους της αμερικανικής οικονομίας, ενώ απορροφά λιγότερο από το 0,1% των αμερικανικών εξαγωγών.
Αλλά η Ευρώπη ως σύνολο έχει ισχυρές σχέσεις με τις ΗΠΑ μέσω του εμπορίου και των επενδύσεων. Αμερικανικές τράπεζες κατέχουν περισσότερα από 1 τρισ. δολ. ευρωπαϊκού χρέους, σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών. Ο Bruce Kasman, επικεφαλής οικονομολόγος της JP Morgan, εκτιμά ότι οι 16 χώρες του ευρώ απορροφούν περίπου το 14% των εξαγωγών των ΗΠΑ, εκτός από τα προϊόντα πετρελαίου.
Αυτές οι δεσμοί μπορούν να αποδειχτούν σοβαρή αδυναμία στις δύσκολες περιόδους όπως η σημερινή. Μεγάλη έκπληξη ήταν το γεγονός ότι από την κρίση της αγοράς κατοικίας στις ΗΠΑ διαπιστώθηκε ότι πολλές ευρωπαϊκές τράπεζες είχαν στην κατοχή τους τίτλους συνδεόμενους με τα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού ρίσκου με αποτέλεσμα να σημειώσουν τεράστιες ζημιές. Η ύφεση στην Ευρώπη, ακολούθησε πολύ γρήγορα την ύφεση των ΗΠΑ.
Ακόμη και πριν από την ελληνική κρίση, το ΔΝΤ υπολόγισε ότι η ζώνη του ευρώ, η οικονομία της οποίας συρρικνώθηκε κατά 4,1% το 2009 θα αυξηθεί κατά μόλις 1% το τρέχον έτος. Μικρότερο ποσοστό ανάπτυξης θα μπορούσε να περιορίσει τις εξαγωγές των ΗΠΑ και να αποδυναμώσει την ήδη ασθμαίνουσα οικονομική ανάκαμψη.
Ίσως η μεγαλύτερη όμως απειλή είναι η ίδια η αβεβαιότητα. Ο πανικός του 2008 έχει κάνει τους επενδυτές ιδιαίτερα επιφυλακτικούς. Ορισμένοι μάλιστα μπορεί να θεωρούν ότι το πρόβλημα της Ελλάδας μπορεί να είναι ο αντικατοπτρισμός για τα μελλοντικά προβλήματα των εξίσου υπερχρεωμένων πλούσιων οικονομιών, όπως των ΗΠΑ και της Βρετανίας.
«Οι επενδυτές γίνονται όλο και λιγότερο ανεκτικοί στα υψηλά επίπεδα του δημοσίου χρέους», λέει ο Marco Annunziata, επικεφαλής οικονομολόγος της UniCredit Group στο Λονδίνο. «Θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι επενδυτές έχουν καεί από την εμπειρία της τελευταίας κρίσης και μόλις δουν ότι κάποιο πρόβλημα διογκώνονται αισθάνονται ότι δεν μπορούν να προβλέψουν με σιγουριά, ώστε να αποσυρθούν από την αγορά εφόσον φοβούνται εμβάθυνση της κρίσης».
Η εξάπλωση της κρίσης στις ΗΠΑ από την Ευρώπη θα καταγραφεί πρώτα στις χρηματιστηριακές αγορές και εν συνεχεία στους μακροοικονομικούς δείκτες. Οι αγορές έχουν αρχίσει ήδη να προετοιμάζονται και δεν είναι απίθανη μία πρόωρη αντίδρασή τους.
Το δολάριο ΗΠΑ έχει ενισχυθεί σχεδόν 12% έναντι του ευρώ φέτος. Καθώς το δολάριο ενισχύεται έναντι του ευρώ, οι εξαγωγές των ΗΠΑ προς την Ευρώπη γίνονται ακριβότερες, με αποτέλεσμα οι αμερικανικές επιχειρήσεις να αντιμετωπίζουν ανταγωνιστικό μειονέκτημα έναντι των ευρωπαϊκών, των ασιατικών και άλλων. Ωστόσο η κρίση στην ευρωπαϊκή αγορά οδήγησε τους επενδυτές στα αμερικανικά ομόλογα, ώστε να συγκρατήσουν το μακροπρόθεσμο επιτόκιο με το οποίο δανείζονται οι ιδιώτες και επιχειρήσεις. Επίσης συνέβαλε στη συγκράτηση των τιμών των βασικών προϊόντων, στον περιορισμό του πληθωρισμού και στη συγκράτηση των επιτοκίων της αγοράς.
Ο μηχανισμός με τον οποίο οι χρηματοπιστωτικές αγορές δημιουργούν αναταραχές στα spreads δεν είναι ποτέ σαφής ούτε άμεσος. Η ασιατική κρίση του 1997, για παράδειγμα, οδήγησε στην ρωσική κρίση του 1998, καθώς η υποχώρηση της τιμής του πετρελαίου έβλαψε τα έσοδα της Μόσχας, ενώ αργότερα εξαπλώθηκε σε χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Αυτή τη φορά, οι απώλειες από δάνεια προς την Ελλάδα και τα άλλα ασθενέστερα ευρωπαϊκά έθνη θα μπορούσαν να παράγουν μεγάλες απώλειες για τις ευρωπαϊκές τράπεζες, οι οποίες δανείζονται από τις τράπεζες των ΗΠΑ, προκαλώντας έναν γενικευμένο πανικό, ενώ παράλληλα θα μπορούσαν να παγώσουν τον δανεισμό.
«Αν τα προβλήματα αρχίσουν να εξαπλώνονται στην Πορτογαλία και την Ισπανία και εν συνεχεία προς τη Γαλλία και τη Γερμανία, τότε θα υπάρχουν ανησυχίες για το δημόσιο χρέος παντού», λέει ο Raghuram Rajan, πρώην οικονομολόγος του ΔΝΤ, ο οποίος είναι σήμερα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Booth του Σικάγου.
